Het mysterie van Jozef & Echnaton

Hoofdstuk I

I.03: Het sprookje van de twee broers

Nadat Jozef als knecht was aangesteld in het huis van Potifar, werd hij verleid door de vrouw van zijn heer. Jozef ging niet op haar avances in, omdat hij het vertrouwen van Potifar niet wilde beschamen. Ondanks de goede bedoelingen van Jozef, had Potifars vrouw de afwijzing als een belediging opgevat en wilde zij zich wreken. Aldus vertelde zij haar echtgenoot dat Jozef zich tegenover haar had misdragen, waarop Potifar onmiddellijk maatregelen nam en Jozef zonder pardon in de gevangenis wierp.

Gn. 39:07-
Hierna sloeg de vrouw van zijn heer haar ogen op Jozef (…).

Gn. 39:17-
Die Hebreeuwse slaaf, die gij ons gebracht hebt, is bij mij gekomen om zijn spel met mij te bedrijven.

Gn. 39:20-
En Jozefs heer greep hem en wierp hem in de gevangenis, (…).

Het verhaal van de echtbreekster, dat bij Gn.39:01-23 wordt beschreven, lijkt geïnspireerd op het sprookje van de twee broers, een vertelling van de Egyptische schrijver Inani, die in de 19e dynastie leefde tijdens de regering van Seti II. Het sprookje is een mengeling van mythologie en volksgebruik, waarvan meerdere versies in omloop waren. Hieronder volgt een korte samenvatting van de vertelling.

De oudste van de twee broers heette Anubis. Hij was getrouwd en woonde in een huis met een koeienstal. De naam van zijn vrouw wordt in het verhaal niet genoemd. Anubis zorgde voor zijn jongere broer Bata, die als knecht bij hem inwoonde en allerlei klusjes opknapte. Bata sliep in de koeienstal.
Op een dag werd de jonge Bata verleid door de vrouw van Anubis. Maar Bata weigerde hieraan toe te geven; zijn broer was als een vader voor hem en Bata wilde hem niet bedriegen. Hierdoor voelde de vrouw zich afgewezen en besloot zich op Bata te wreken. Zij vertelde haar man precies het tegenovergestelde van de waarheid, namelijk dat zij was verleid door Bata.
Tot zover lijkt de situatie van Bata op die van Jozef.
Vervolgens eiste de vrouw, dat haar man het recht zou laten gelden en Bata zou vermoorden. Dus pakte Anubis zijn mes om Bata te lijf te gaan. De poging mislukte omdat de koeien Bata hadden gewaarschuwd, zodat hij tijdig kon vluchten naar de Vallei van de Pijnbomen.

In het tweede deel van het verhaal, woont Bata nog steeds in de Vallei, waar hij intussen een mooi huis heeft gebouwd en getrouwd is. Allerlei verwikkelingen spelen zich dan af. In het kort komt het er op neer, dat een haarlok van Bata’s vrouw door een ongeluk in zee terecht kwam en in Egypte aanspoelde. De farao raakte zo onder de indruk van de geur van de haarlok, dat hij de vrouw liet opsporen. Kortom, de vrouw van Bata zou met de farao trouwen en koningin van Egypte worden. Zij kreeg de naam Ta-Sjepset en aangezien de farao zeer veel om Ta-Sjepset gaf, zou hij haar de titel Sjepset-aät geven: Grote Edelvrouw.

Deskundigen stellen nu, dat de titel Grote Edelvrouw vrij uitzonderlijk was voor de tijd waarin het verhaal werd geschreven en veronderstellen, dat het verhaal teruggrijpt op een eerdere periode in de geschiedenis van Egypte. Men denkt aan de 18e dynastie. In het bijzonder komt Kiya, de tweede vrouw van Echnaton, in aanmerking voor de Grote Edelvrouw. Als bijvrouw van Echnaton droeg zij een soortgelijke titel, namelijk: zeer geliefde vrouw. Met de vermelding van de titel Ta-Sjepset zou de schrijver Inani het signaal hebben afgegeven, dat de vertelling op een werkelijke gebeurtenis berust.

Het sprookje van de twee broers leidt tot twee hypothesen.

1.
Jozef is een verzonnen figuur, want zijn avontuur met de vrouw van Potifar is ontleend aan een werkstuk van de schrijver Inani.
2.
Aangezien het sprookje zich lijkt voor te doen tijdens farao Echnaton en zijn vrouw Kiya, kunnen de auteurs bij het verhaal over Jozef en de echtbreekster diezelfde periode op het oog hebben gehad.

Tot zover werden enkele buiten-Bijbelse bronnen in verband gebracht met Jozef. Opvallend genoeg wijzen deze bronnen in de richting van farao Amenhotep III en zijn opvolger Echnaton, en begint al enigszins door te schemeren dat het pseudohistorische verhaal over Jozef zich afspeelt tijdens de regering van deze twee farao’s.
Maar er zijn meer aanwijzingen dat Jozef omstreeks die tijd moet hebben geleefd, en daarover gaat de volgende paragraaf.

Ga naar hoofdstuk I, paragraaf 4 »